Lịch sử cây dầu đôi hơn 350 tuổi Khánh Hòa

Xác định niên đại của cây dầu đôi theo dân gian thì không ai biết. Nhưng theo chứng cứ của lịch sử thì vào khoảng năm 1793 khi thành Diên Khánh đang được xây thì cây dầu đã có mặt. Chuyện kế tiếp là vào khoảng đầu xuân năm Nhâm Thìn (1653) chúa Nguyễn Phúc Tần lệnh cho quản cơ Hùng Ngọc Hầu bắt đầu mở rộng lãnh thổ từ đèo Cả vào đến phía Bắc sông Phan Rang. Trong thời kỳ mộng cõi ấy và khi đến Khánh Hoà thì trong khu rừng già ấy cây dầu đôi cao to lạ thường ấy đã được lưu giữ nguyên vẹn và sống mãi cho đến ngày nay.
Cũng từ đấy, cây dầu đôi được gắn liền với thần thoại. Người ta nói rằng vốn nó là cây dầu một nhánh, nhưng có một cơn mưa gió dông sét đã giáng xuống cây dầu khiến chúng chia làm hai nhánh như thể ngày nay. Tuy nhiên sau nhiều lần đến cây dầu đôi quan sát chúng tôi nhìn thấy cây dầu đôi một cách tự nhiên vì nó là cây dầu có hai nhánh tách rời nhau mà không thấy có ảnh hưởng gì phía ngoài.
Với tầm nhìn rộng đôi khi ta có thể nhìn thấy cây dầu đôi này ở khoảng cách rộng và khi nhìn thấy cây dầu đôi có cảm tưởng như thể khi rời đi ta được quay về nhà. Nhờ bóng râm của cây dầu đôi đã vây xung quanh nơi này thành một khu vực kinh doanh quán ăn uống nhộn nhịp. Cây dầu đôi cũng là một địa điểm tham quan của người dân mỗi khi đến thành phố cổ hay tham quan những đền miếu cổ kính quanh vùng. Đối với nhân dân xung quanh khu vực thì cây dầu đôi khá thiêng, do đó người dân lập am cúng dưới cội để chiêm bái cầu an. Đặc biệt là trên gốc cây dầu đôi ở tầm cao trên một mét có những bọng cây. Trên cây dầu có nhiều cây dây leo sinh sống bám.
Câu chuyện Trịnh Phong Và Cây Dầu Đôi
Câu chuyện cây dầu đôi đã gắn chặt với người thanh niên yêu nước kháng Pháp. Đó là Trịnh Phong. Bên phải cây dầu đôi có Miếu Trịnh Phong.

Miếu thờ Bình Tây Đại Tướng Trịnh Phong
Di tích lịch sử: Miếu Thờ Trịnh Phong (tại xã Diên An, huyện Diên Khánh)
Miếu được người dân ở đây xây dựng vào khoảng năm 1886 để thờ "Bình Tây Đại Tướng" Trịnh Phong – vị lãnh tụ cao nhất của cuộc Đấu tranh yêu nước tỉnh Khánh Hoà khi giặc Pháp xâm lăng vào những năm 1885-1886.
Di tích được Bộ VH-TT công nhận di tích lịch sử văn hoá Quốc gia năm 1991.
Miếu Trịnh Phong không lớn và bị nhiều nhà ở bao vây cho nên khá chật hẹp mặc dù đã qua vài đợt tu bổ. Miếu được xây vào khoảng thập kỷ 90 của thế kỉ 14. Cửa miếu thay vì quay ra con đường thì quay sang hướng Bắc. Lúc đầu miếu thờ vua, nhưng rồi đến khi nhà vua giết Bình Tây đại tướng Trịnh Phong thì Pháp bêu đầu ông trên cây dầu đôi nhằm răn đe nên dân làng đã chuyển sang Miếu Trịnh Phong và thờ cúng ông. Miếu thờ Trịnh Phong và cây dầu đôi đã được công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia vào năm 1991. Hiện miếu vẫn lưu giữ hai đạo sắc phong của nhị hoàng đế Thành Thái cùng Khải Định phong tặng. Mỗi năm, đến tối ngày 16/3 (Âm lịch), ở Miếu đã tổ chức nghi thức cúng lễ long trọng tưởng niệm đến người anh hùng.
Trịnh Phong quê quán thôn Phú Vinh, xã Vĩnh Thạnh, Nha Trang. Khi hoàng đế Hàm Nghi hạ chiếu Thoái vị (tháng 8-1885) lúc ông đang là một viên tướng của triều Nguyễn trấn giữ thành Diên Khánh. Ông đã chiến đấu với PHáp dưới ngọn cờ đỏ "Bình Tây đại tướng" và đã tập hợp được vô số nhân tài.
Đầu tháng 8-1886 quân Pháp do đại tá Lhermitte dẫn đầu với những khẩu súng hạng nặng gồm đại bác 80 và đội lính bắn mướn khoảng 300 người di chuyển theo đường bộ và đường thuỷ để ra chiếm Khánh Hoà hòng diệt quân yêu nước. Sau khi thành Diên Khánh bị mất thì Trịnh Phong đã lui quân lên núi Hèo để chiến đấu. Nhưng lực càng ngày càng suy yếu nên cuối tháng 8-1886 Trịnh Phong bị Pháp bắt giữ và chôn cất ông ở Hòn Khói (11-9-1886). Phần mộ của Trịnh Phong được chôn cất ngay giữa nghĩa trang của gia tộc ở thôn Phú Vinh, xã Vĩnh Thạnh, Nha Trang.

BAO CUỘC BỂ DÂU CỦA CÂY DẦU ĐÔI

Trải qua bao nhiêu cuộc dâu nhưng câu thành ngữ "Tang điền dã vi thương thuỷ" là không có gì vĩnh cữu với thời gian. Cây dầu đôi kia nằm tại trong khu rừng già bạt ngàn kia qua bao biến cố.
Nhớ vào khoảng năm 2000, lúc con đường 23/10 nối Nha Trang vào thành phố mở thêm sáu làn xe cơ giới thì Cây dầu đôi bị lọt trong diện cần "di dời" để mở đường. Số phận của cây dầu lịch sử đã đưa ra tranh cãi và cuối cùng là quyết để cây trở lại bình thường dù con đường có cong một chút không sao. Vì thế, lúc đi qua cây dầu đôi giống ngày nay, tôi phát hiện cây nằm ở ngay bên vệ đường không có hàng rào ngăn chắn và bao bọc xung quanh là con đường nhựa với khối nhựa nóng chảy mỗi ngày một hấp thụ tia nắng mặt trời khiến bộ rễ cây oằn người chịu đựng.
Sau khi mở đường tỉnh Khánh Hoà nhân kỉ niệm 350 năm (2003) thấy cây dầu đôi hàng ngày mỗi nở rộ các nhánh khô héo nên đã báo cho công ty Môi trường Đô thị tìm các biện pháp chữa trị. Vào lúc thời gian trên mức chi phí 30 triệu đồng để "trị bệnh" trên cây dầu đôi cũng là mức kinh phí lớn. Cách chữa là đào các lỗ xung quanh cây dầu và phun những thuốc kích tăng trưởng rễ nhằm hạn chế rễ cây bị thối dưới tác động sức nóng bởi nền bêtông nhựa đường và khôi phục lại các rễ đã bị cắt đứt do việc mở đường và khoan hố nhằm lắp đặt cáp ngầm và lưới điện. Riêng phần gốc cây dầu cũng phun thuốc trừ sâu nhằm tránh cây bị sâu cắn phá hoại và phục hồi toàn bộ những cành cây cắt sai kỹ thuật và phun thuốc thoa trên các "vết thương" của cây nhằm không bị thối rễ vì ứ đọng nước mưa. Bơm các chất hoá học trên những cành cây nhằm kích thích hệ lá của cây dầu đôi.
Điều kỳ lạ là cũng tại thời gian trên. Do lo ngại cây dầu đôi bị nhiễm bệnh nên Cty Môi trường Đô thị đã mua một cây dầu đôi con trồng tạm cách cây dầu đôi lịch sử chừng 15m. Tuy nhiên, vì nhiều người ngăn cản nên từ đó cây dầu đôi. .. trăm tuổi này đã bị nhổ bỏ.
Giờ đây, sau biết bao biến thiên của cuộc đời, dù không còn m xuê cành lá như thuở ban đầu, cây dầu đôi cổ thụ trên 200 năm tuổi đã vươn mình xanh tươi và sừng sững giữa đất trời trên con đường huyết mạch từ phía Nam đến Nha Trang.
Lễ trao bằng Cây Di sản Việt Nam đối với cây Dầu rái "Dầu Đôi" (trên 350 năm và chu vi gốc từ 8,7 mét) tại Miếu Trịnh Phong thuộc thôn Phú Nam, xã Diên An, huyện Diên Khánh 12 và 13/5/2016

Tổng hợp Lê Hải